PANORAMA DA TOPONIMIA GALEGA (A TRAVÉS DOS SEUS NOMES MÁIS FRECUENTES)

Autores

  • Ana Boullón Universidade de Santiago de Compostela

DOI:

https://doi.org/10.9771/ell.i71.48187

Palavras-chave:

Toponimia, Galicia, Etimoloxía

Resumo

O Nomenclátor de Galicia (noroeste da Península Ibérica), con case 40.000 formas, serve de punto de partida para a localización dos topónimos máis frecuentes; unha vez seleccionados, identifícase o seu significado e unifícanse as súas variantes formais: o resultado é unha relación de 83 palabras presentes en topónimos con máis de 50 ocorrencias. Finalmente clasifícanse en áreas semánticas e, a partir delas, ofrécese unha aproximación das principais motivacións que levaron os habitantes a escolleren eses nomes. Case a metade das formas toponímicas fan referencia á intervención humana (núcleos, edificacións, vías…); en segundo lugar, a oronimia, e despois a fitonimia e a hidronimia; un último grupo constitúeno os haxiotopónimos, que reflicten a importancia da relixión na sociedade. A toponimia ofrécenos, en definitiva, unha descrición das principais características físicas, urbanas e ata relixiosas que conformaron historicamente o país.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Referências

ÁLVAREZ MAURÍN, M. Pilar. Diplomática asturleonesa. Terminología toponímica. León: Universidad, 1994.

BALLESTER, Xaverio. Amavida. Una introducción a la Arqueotoponimia. Valencia: Tilde, 2014.

BASCUAS, Edelmiro. Hidronimia y léxico de origen paleoeuropeo en Galicia. Sada: Edicións do Castro, 2006.

BASCUAS, Edelmiro. Novos estudos de hidronimia paleoeuropea galega. Vigo: Universidade de Vigo, 2014.

BOULLÓN AGRELO, Ana Isabel. Nomes, topónimos e apelidos: camiños de ida e volta. Guavira Letras, Três Lagoas, n. 25, p. 34-49, 2017.

BOULLÓN-AGRELO, Ana Isabel. O artificio das etimoloxías: elementos constitutivos da toponimia galega. In: CARRILHO, Ernestina; MARTINS, Ana Maria; PEREIRA, Sandra; SILVESTRE, João Paulo (orgs.). Estudos Linguísticos e Filológicos Oferecidos a Ivo Castro. Lisboa: Centro de Linguística da Universidade de Lisboa, 2019. p. 277-319.

BOULLÓN, Ana. Consideracións previas á selección do corpus toponímico (Toponomasticon Hispaniae). In: Actes de la XII Jornada d’Onomàstica de l’AVL normalització i investigació. València 2019. Publicacions de l’Acadèmia Valenciana de la Llengua, p. 37-44, 2020. Dispoñible en: [https://www.avl.gva.es/documents/31987/54305/Actes_21.pdf]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

BOULLÓN AGRELO, Ana Isabel; MONTEAGUDO, Henrique. De verbo a verbo. Documentos en galego anteriores a 1260. Anexo 65 de Verba. Anuario Galego de Filoloxía. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, 2009.

BÚA, Carlos. Veigha: léxico e fonética da Galicia prelatina? In: BOULLÓN AGRELO, Ana Isabel (ed.). Estudar toponimia. Aproximacións metodolóxicas e interpretativas. Anexo 75 de Verba. Anuario Galego de Filoloxía. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, 2017. p. 57-80.

BÚA, Carlos. Toponimia prelatina de Galicia. Anexo 78 de Verba. Universidade de Santiago de Compostela: Servizo de Publicacións, 2019.

CORRIENTE CÓRDOBA, Federico. Diccionario de arabismos y voces afines en iberorromance. Madid: Gredos, 1999.

DCECH = COROMINAS, Joan; PASCUAL, José A. Diccionario crítico etimológico castellano e hispánico. 6 vols. Madrid: Gredos, 1980-1991.

FERNÁNDEZ REI, Francisco (coord.); BRAVO PÉREZ, Irene; VÁZQUEZ FREIRE, Mª Luisa. A configuración do espazo a través do léxico: fragas, freitas e lameiros. In: ÁLVAREZ, Rosario; DUBERT, Francisco; SOUSA Xulio (eds.). Lingua e territorio. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega; Instituto da Lingua Galega, 2006. p. 357-385.

FRANCO MASIDE, Rosa María. Lares viales na provincia de A Coruña. Gallaecia, Santiago de Compostela, n. 21, p. 215-222, 2002.

GARCÍA ARIAS, Xosé Lluis. Toponimia: teoría y actuación. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana, 1995.

GARCÍA QUINTELA, Marco, GONZÁLEZ GARCÍA, César, SEOANE VEIGA, Yolanda. De los solsticios en los castros a los santos cristianos: la creación de los paisajes cristianos en Galicia, Madrider Mitteilungen, n. 55, p. 443-485, 2014.

GARCÍA SÁNCHEZ, Jairo Javier. Los aspectos semánticos de la toponimia. In: Actes de la IV Jornada d’Onomàstica. Vila-real 2010. València: Acadèmia Valenciana de la Llengua, 2011, p. 177-188.

HERMO, Gonzalo. Arredor do topónimo como signo lingüístico. Guavira Letras, Três Lagoas, n. 25, p. 15-22, 2017.

HGN = PIEL, Joseph M.; KREMER, Dieter. Hispano–gotisches Namenbuch. Heidelberg: Carl Winter, 1976.

LIXÓ GÓMEZ, Carlos. O xurdimento dos castelos na Galiza medieval (ss. VIII-XIII). Tese de doutoramento. Universidade de Santiago de Compostela, 2020.

LÓPEZ CARREIRA, Anselmo. Historia de Galicia. Vigo: Edicións Xerais de Galicia, 20163.

LÓPEZ FERREIRO, Antonio. Fueros municipales de Santiago y su tierra. Santiago de Compostela: Imp. del Seminario, 1895.

MARQUÉS VALEA, Xulia. A toponimia de Trabada. A Coruña: Real Academia Galega; Asociación Galega de Onomástica, 2018. [Colección Terra Nomeada].

MARTÍNEZ LEMA, Paulo. A clasificación semántica da toponimia. In: BOULLÓN AGRELO, Ana Isabel (ed.). Estudar toponimia. Aproximacións metodolóxicas e interpretativas. Anexo 75 de Verba. Anuario Galego de Filoloxía. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, 2017. p. 37-56.

MORALEJO ÁLVAREZ, Juan José. Callaica Nomina: estudios de onomástica gallega. A Coruña: Fundación Barrié, 2008. p. 283-298.

NAVAZA, Gonzalo. Fitotoponimia galega. A Coruña: Fundación Barrié. Biblioteca Filolóxica Galega do Instituto da Lingua Galega, 2006. Dispoñible en: [http://ilg.usc.es/agon/wp-content/uploads/2010/09/Fitotoponimia_galega.pdf]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

NAVAZA, Gonzalo. Toponimia de Catoira. Catoira: Concello de Catoira, 2007a.

NAVAZA, Gonzalo. Topónimos da parroquia de Rebordechán [Crecente-Po]. In: Rebordechán: A nosa memoria. [Vigo], Asociación Cultural Amistade, p. 13-68, 2007b.

NAVAZA, Gonzalo. Parroquias e toponimia. In: GARCÍA PAZOS, Fernando (coord.). A parroquia en Galicia. Pasado, presente e futuro. Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, 2009. p. 181-201.

NAVAZA, Gonzalo. A intervenção régia na toponímia galega medieval. Os nomes de Afonso IX (1188-1230), Guavira Letras, Três Lagoas, n. 25, p. 50-78, 2017.

NAVAZA, Gonzalo. Retoponimizaciones regias medievales en el noroeste peninsular. In: CASANOVA, Emili (ed.). Actes de la XII Jornada d’Onomàstica de l’AVL normalització i investigació. València 2019. Publicacions de l’Acadèmia Valenciana de la Llengua, p. 113-121, 2020. Dispoñible en: [https://www.avl.gva.es/documents/31987/54305/Actes_21.pdf]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

OTERO PEDRAYO, Ramón. Ensaio histórico sobre a cultura galega. Vigo: Galaxia, 1995.

PIEL, Joseph M. Os nomes dos santos tradicionais hispânicos na toponímia peninsular. Biblos, Coimbra, n. 25, p. 287-353, 1949; n. 26, p. 281-314, 1950.

PIEL, Joseph M.. Uma numerosa família toponímica galego-portuguesa de origem obscura: Sesto/Sexto, Sisto/Sixto, Sestín, Sestelo, etc.. In: Centro de Estudos Geográficos. Vol. II. Livro de homenagem a Orlando Ribeiro. Lisboa: Universidade de Lisboa, 1988. p. 49-54.

PORTELA FILGUEIRAS, María Isabel. Los dioses lares en la Hispania romana. Lucentum, San Vicente del Raspeig, n. 3, p. 153-180, 1984.

SÁNCHEZ PARDO, José Carlos. Castros y aldeas galaicorromanas: sobre la evolución y transformación del poblamiento indígena en la Galicia romana. Zephyrus, Salamanca, n. 65, p. 129-148, 2010a.

SÁNCHEZ PARDO, José Carlos. Castros, castillos y otras fortificaciones en el paisaje sociopolítico de Galicia (siglos IV-XI). In: QUIRÓS CASTILLO, Juan Antonio; TEJADO SEBASTIÁN, José María (eds.). Los castillos altomedievales en el noroeste de la Península. Bilbao: Universidad del País Vasco, 2010b, p. 29-55.

SÁNCHEZ PARDO, José Carlos. Organización eclesiástica y social en la Galicia tardoantigua. una perspectiva geográfico-arqueológica del Parroquial Suevo. Hispania Sacra, [S. l.], v. 66, n. 134, p. 439-480, julio-diciembre 2014.

SANTAMARINA, Antón. A pegada relixiosa na toponimia galega. I. Edificios relixiosos. In: AXEITOS, Xosé Luís, GRANDÍO SEOANE, Emilio, VILLARES, Ramón (eds.). A patria enteira: Homenaxe a Xosé Ramón Barreiro Fernández. Santiago de Compostela: Consello da Cultura Galega; Real Academia Galega; Universidade de Santiago, 2008. p. 935-949.

SANTAMARINA, Antón. A historiografía da toponomástica na Romania. In: BOULLÓN AGRELO, Ana Isabel (ed.). Estudar toponimia. Aproximacións metodolóxicas e interpretativas. Anexo 75 de Verba. Anuario Galego de Filoloxía. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, p. 9-36, 2017.

TERRADO PABLO, Javier. Metodología de la investigación en toponimia. Zaragoza: INO Reproducciones, 1999.

TRAPERO, Maximiano. Para una teoría lingüística de la toponimia (Estudios de toponimia canaria). Gran Canaria: Universidad de Gran Canaria, 1995.

VARELA SIEIRO, Xaime. Léxico cotián na alta Idade Media de Galicia: a arquitectura civil. Anexo 62 de Verba. Santiago de Compostela: Universidade de Santiago de Compostela, 2008.

Recursos en liña

CAG = Cartografía dos apelidos de Galicia. Dirs: Ana Boullón / Xulio Sousa. Instituto da Lingua Galega. USC. Dispoñible en: [http://ilg.usc.es/CAG/]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

CODOLGA = Corpus Documentale Latinum Gallaeciae. Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades. [http://corpus.cirp.es/codolga/]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

Corpus Xelmírez. Corpus lingüístico da Galicia medieval. Coord.: Xavier Varela Barreiro. Instituto da Lingua Galega. USC. Dispoñible en: [http://sli.uvigo.es/xelmirez/]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

DdD = Dicionario de dicionarios. Dir.: Antón Santamarina. Instituto da Lingua Galega. USC. Dispoñible en: [http://sli.uvigo.es/DdD/index.html]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

DRAG = Dicionario da Real Academia Galega. Dispoñible en: [https://academia.gal/dicionario]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

Forebears. Genealogy portal. Dispoñible en: [https://forebears.io/surnames]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

GMH = Gallaecia Monumenta Historica. Dispoñible en: [http://gmh.consellodacultura.org/]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

GN = Galicia nomeada. Real Academia Galega – Xunta de Galicia. Dispoñible en: [https://galicianomeada.xunta.gal/sixtop/visor]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

NG = Comisión de Toponimia da Xunta de Galicia (2003): Nomenclátor de Galicia. Xunta de Galicia. Consellería da Presidencia. Dispoñible en: [http://www.xunta.es/nomenclator]. Accedido o: 30 de marzo de 2021.

Downloads

Publicado

2021-12-31

Como Citar

BOULLÓN, A. PANORAMA DA TOPONIMIA GALEGA (A TRAVÉS DOS SEUS NOMES MÁIS FRECUENTES). Estudos Linguísticos e Literários, Salvador, n. 71, p. 38–75, 2021. DOI: 10.9771/ell.i71.48187. Disponível em: https://periodicos.ufba.br/index.php/estudos/article/view/48187. Acesso em: 28 mar. 2024.