Um tambor sámi restituído:

culturas originárias europeias e colonialismo no Ártico

Autores

Palavras-chave:

Cultura Sámis, Parimônio - Restituição, Colonialismo - Ártico, Tambor sámi, Cultura - Extremo Norte da Europa, Memória cultural

Resumo

A restituição de um tambor sámi confiscado em 1691, em Karasjok, atual Noruega, foi feita no início de 2022. Este bem incorpora significado histórico, cultura e valores próprios, assim como marcas da colonização e das desigualdades no Sápmi. Pode falar sobre a longa colonialidade e a invisibilização racista no extremo norte da Europa e sobre as resistências históricas e processos atuais por justiça e reparação. Avança-se uma síntese bibliográfica sobre a invenção eurocêntrica das raças operada, a partir do centro da Europa, no que visou particularmente as populações sámis, as suas terras e culturas, com demarcações coloniais, patriarcais e capacitistas. Esboçam-se linhas possíveis de intervenção e reconfiguração do trabalho sobre fontes biográficas e bibliográficas que sustentem, alentem e disseminem a incorporação de conhecimento herdado e a transmitir por culturas originárias com reconhecimento e justiça.

Downloads

Não há dados estatísticos.

Biografia do Autor

Paula Sequeiros, Universidade de Coimbra

Doutorada em Sociologia (Universidade do Porto, Portugal). Investigadora do Centro de Estudos Sociais, Universidade de Coimbra. Membro da enLeio, Rede de investigação Bibliotecas, Políticas, Leitura. E-mail: paulasequeiros@ces.uc.pt

Referências

ASPAAS, Per Pippin; GASKI, Harald. Oassi sámi noaidevuođa birra Kaspar Peucera čállosis Commentarius de praecipuis divinationum generibus (Wittenberg 1560): Teaks-takritihkalaš hámis jorgalusain ja kommentáraiguin. Nordlit, Tromsø, 2014, n. 33, p.243–258, 2014. DOI: 10.7557/13.3172. Disponível em: https://septentrio.uit.no/index.php/nordlit/article/view/3172. Acesso em: 24 jun. 2022.

BRAIDOTTI, Rosi. Signs of wonder and traces of doubt: on teratology and embodied differences. In: PRICE, Janet; SHILDRICK, Margrit (org.). Feminist theory and the body: a reader. New York: Routledge, 2017. p. 290–301.

BURNETT, Linda Andersson. Translating Swedish colonialism: the circulation of Johannes Schefferus’s Lapponia in Britain c.1674-1800. Scandinavian Studies, Salt Lake City, 2019. Disponível em: https://scholarlypublishingcollective.org/uip/ss/article/91/1-2/134/209165/Translating-Swedish-Colonialism-Johannes.

CARREIRO, Mário. A Lappiae Descriptio de Damião de Góis. Boletim de Estudos Clássicos, Coimbra, n. 61, p. 139–152, 2016. Disponível em: http://impactum-journals.uc.pt/bec/article/view/4990. Acesso em: 5 out. 2018.

CARTA MARINA. In: Wikipédia, a enciclopédia livre. Wikipedia, 2022. Disponível em: https://pt.wikipedia.org/wiki/Carta_marina. Acesso em: 28 jun. 2022.

COCQ, Coppélie. Revoicing Sámi narratives: North Sámi storytelling at the turn of the 20 th century. 2008. Doctoral thesis - Umeå University, Department of Language Studies, Umeå, 2008. Disponível em: http://umu.diva-portal.org/smash/record.jsf?searchId=1&pid=diva2:141498. Acesso em: 1 jan. 2014.

EARLE, Tom. Damião de Góis, Deploratio lapiannae gentis: text and translation. Humanitas, Coimbra, n. 58, p. 347–367, 2006. Disponível em: https://digitalis-dsp.uc.pt/jspui/handle/10316.2/28067. Acesso em: 16 jun. 2022.

FAUX, Frédéric. En Suède, les Samis remportent une victoire historique. RFI, Paris, 09 ago. 2019. Disponível em: https://www.rfi.fr/fr/europe/20200124-su%C3%A8-samis-remportent-victoire-historique. Acesso em: 28 abr. 2022.

GJERDE, Tor. Sámi drums. [s.d.]. Disponível em: https://old.no/samidrum/. Acesso em: 7 abr. 2022.

GLADITZ, Georgia Gilbert. “We were called Low-Grades”: current archival approaches to the digitization and dissemination of eugenics collections. 2022. Master’s thesis - Uppsala University, Disciplinary Domain of Humanities and Social Sciences, Faculty of Arts, Department of ALM, Uppsala, 2022. Disponível em: http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:uu:diva-478430. Acesso em: 20 jun. 2022.

GÓIS, Damião de. Legatio Magni Indorum Imperatoris Presbyteri Ioannis, ad Emmanuelem Lusitaniae Regem, anno Domini M.D.XIII. Item de Indorum fide, ceremonijs, religione &c. De illorum Patriarcha, eiusq[ue] officio. De regno, statu, potentia, maies-tate, & ordine Curiae presbyteri Ioannis per Matthaeum, illius Legatum coram Emanuele rege exposita, ac per Damianum de Gooes Lusitanu[m], hortatu Ioannis Magni Gothi Archiepiscopi Wpsaleñ in regno Sueciae, latine reddita, atq[ue] iam primum typis excusa. Item aliquot Cornelij Graphei, ad eundem Damianum Carmina. Antuérpia, 1532.

GÓIS, Damião de. Damiani a Goes equitis Lusitani aliquot opuscula. Lovanii: Ex officina Rutgeri Rescii, 1544. Disponível em: https://digitalis-dsp.uc.pt/bg5/UCBG-VT-20-8-19/UCBG-VT-20-8-19_item1/P55.html. Acesso em: 17 jul. 2016.

GÓIS, Damião de. Correspondência latina. Tradução Amadeu Torres. Coimbra: Imprensa da Universidade, 2009. Disponível em: https://archive.org/details/CorrespondenciaLatinaDeDamiioDeGoisEditadaETraduzidaPorAmadeuTorres/mode/2up. Acesso em: abr. 2022.

GUÐMARSDÓTTIR, Sigríður; REGAN, Paulette; SOLOMONS, Demaine (org.). Trading justice for peace? Reframing reconciliation in TRC processes in South Africa, Canada and Nordic countries. AOSIS: Cape Town, 2021. Disponível em: http://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1641146/FULLTEXT01.pdf. Acesso em: 17 jun. 2022.

HAGEN, Rune Blix. Witchcraft and ethnicity: a critical perspective on Sami shamanism in seventeenth-century Northern Norway. In: Writing Witch-Hunt Histories. Leiden: Brill, 2014. p. 141–166. Disponível em: https://brill.com/view/book/edcoll/9789004257917B9789004257917_007.xml. Acesso em: 14 mar. 2022.

HAGEN, Rune Blix. Sami Shamanism: The Arctic Dimension. Magic, Ritual, and Witchcraft, Salt Lake City, v. 1, n. 2, p. 227–233, 2008. Disponível em: http://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/magic_ritual_and_witchcraft/v001/1.2.hagen.html. Acesso em: 13 mar. 2022.

HARLIN, Eeva-Kristiina; OLLI, Anne May. Repatriation: political Will and Museum Facilities. In: TYTHACOTT, Louise; ARVANITIS, Kostas (org.). Museums and Restitution: New Practices, New Approaches. Farnham: Ashgate, 2016, p. 56-70.

HIGGINS, Charlotte. Three centuries on, a shaman’s precious rune drum returns home. The Observer, London, 2022. Disponível em: https://www.theguardian.com/science/2022/mar/13/three-centuries-on-a-shamans-precious-rune-drum-returns-home. Acesso em: 13 mar. 2022.

KOERNER, Lisbet. Linnaeus: Nature and Nation. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1999. Disponível em: https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0/page/n7/mode/2up. Acesso em: 26 mar. 2022.

KUOKKANEN, Rauna. Reconciliation as a Threat or Structural Change? The Truth and Reconciliation Process and Settler Colonial Policy Making in Finland. Human Rights Review, Dordrecht, v. 21, n. 3, p. 293, 2020. Disponível em: https://www.semanticscholar.org/paper/Reconciliation-as-a-Threat-or-Structural-Change-The-Kuokkane/6c202e195e36b26526490242d82612151413bbe1. Acesso em: 29 abr. 2022.

KUOLJOK, Sunna. La historia sami. Kiruna: Sametinget, 1998.

KVARFORDT, Karin et al. The Sámi: an indigenous people in Sweden. Kiruna: National Sámi Information Centre, 2005.

LEHTOLA, Veli-Pekka. “The right to one’s past”. Sámi cultural heritage and historical awareness. In: LÄHTEENMÄKI, Maria; PIHLAJA, Päivi Maria (org.). The North Calotte: Perspectives on the Histories and Cultures of Northernmost Europe. Inari: University of Helsinki, Publications of the Department of History, 2005. p. 83–94.

LUNDBORG, Herman. Medizinisch-biologische Familienforschungen innerhalb eines 2232 köpfigen Bauerngeschlechtes in Schweden (Provinz Blekinge). Jena: Gustav Fischer; 1913.

LUNDBORG, Herman; LINDERS, Frans Josua. The Racial characters of the Swedish nation: Anthropologia Suecica MCMXXVI. Uppsala: Almqvist & Wiksells, 1926.

MACEY. Rethinking Biopolitics, Race and Power in the Wake of Foucault. Theory, Culture & Society, London, v. 26, n. 6, p. 186–205, 2009. DOI: 10.1177/0263276409349278. Disponível em: http://tcs.sagepub.com/content/26/6/186. Acesso em: 16 out. 2013.

MAGNUS GOTHUS, Olaus. Historia de gentibus septentrionalibus. Romae: apud Joannem Mariam de Viottis Parmensem, 1555. Disponível em: ark:/13960/t7tn2g947. Acesso em: 5 abr. 2022.

MATTSON, Greggor. Nation-State Science: Lappology and Sweden’s Ethnoracial Purity. Comparative Studies in Society and History, Cambridge, v. 56, n. 2, p. 320–350, 2014. DOI: 10.1017/S0010417514000061. Disponível em: https://www.cambridge.org/core/journals/comparative-studies-in-society-and-history/article/abs/nationstate-science-lappology-and-swedens-ethnoracial-purity 425CB241EFB9D541109B4916E789E12D. Acesso em: 26 mar. 2022.

NENONEN, Marko; TOIVO, Raisa Maria. Challenging the Paradigm of Witch-Hunt Historiography. In: NENONEN, Marko; TOIVO, Raisa Maria (org.). Writing Witch-Hunt Histories. Leiden: Brill, 2014. p. 1–16.

NORDIN, Jonas M.; OJALA, Carl-Gösta. Collecting, connecting, constructing: Early modern commodification and globalization of Sámi material culture. Journal of Material Culture, London, v. 23, n. 1, p. 58–82, 2018. DOI: 10.1177/1359183517741663. Disponível em: https://doi.org/10.1177/1359183517741663. Acesso em: 13 mar. 2022.

PALTTO, Kirsti; KUOKKANEN, Rauna (trad.). Publishing Sámi literature: from christian translations to Sámi publishing houses. Studies in American Indian Literatures, Lincoln, v. 22, n. 2, p. 42–58, 2010. DOI: 10.1353/ail.2010.0008. Disponível em: http://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/studies_in_american_indian_literatures/v022/22.2.paltto.html. Acesso em: 13 mar. 2022.

PORSANGER, Jelena. An Essay about Indigenous Methodology. Nordlit, Tromsø, n. 15, p. 105–120, 2004. DOI: 10.7557/13.1910. Disponível em: https://septentrio.uit.no/index.php/nordlit/article/view/1910. Acesso em: 23 mar. 2022.

PORSANGER, Jelena. Self-determination and indigenous research: capacity building on our own terms. In: Towards an alternative determined development. Baguio City, Philippines: Tebtebba Foundation, 2010, p. 433-446.

RETZIUS, Gustaf; FÜRST, Carl M. Anthropologia Suecica: Beiträge zur Anthropologie der Schweden. Stockholm: Aftonbladets druckerei, 1902.

SANTOS, Boaventura de Sousa. Para além do Pensamento Abissal: das linhas globais a uma ecologia de saberes. Revista Crítica de Ciências Sociais, Coimbra, n. 78, p. 3–46, 2007. DOI: 10.4000/rccs.753. Disponível em: http://rccs.revues.org/753. Acesso em: 14 maio. 2014.

SAURA, Anssi. Race biology. Hereditas, United Kingdom, v. 157, n. 1, p. 48, 2020. DOI: 10.1186/s41065-020-00161-x. Disponível em: https://doi.org/10.1186/s41065-020-00161-x. Acesso em: 30 jun. 2022.

SEQUEIROS, Paula. The Sámi Library, North of the North: colonialism, resistance and reading in a public library. Sociologia: revista da Faculdade de Letras da Universidade do Porto, Porto, n. 34, p. 115–134, 2017. DOI: 10.21747/08723419/soc34a6. Disponível em: http://eprints.rclis.org/32178/. Acesso em: 26 mar. 2022.

SILVÉN, Eva. Constructing a Sami cultural heritage: essentialism and emancipation. Ethnologia Scandinavica, Lund, v. 44, p. 59–74, 2014. Disponível em: https://www.academia.edu/8962486/Constructing_a_Sami_Cultural_Heritage_Essentialism_and_Emancipation. Acesso em: 21 mar. 2022.

STOOR, Krister et. al. Complex Yoiks – A time traveller: Aboriginal oral traditions amongthe Sámi in Sweden. In: Arctic yearbook 2021: Defining and mapping the Arctic: Sovereignties, policies and perceptions. Akureyri: Arctic Portal, 2021. p. 563–589. Disponível em: http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:umu:diva-190154. Acesso em: 30 jun. 2022.

STORFJELL, Troy. The ambivalence of the wild: figuring the Sámi in pre-colonial and colonial discourse to the eighteenth century. In: KAJSA ANDERSSON (org.). L’Image du Sápmi: vol. 2. Örebro: Örebro University, 2013. p. 540–575.

STUURMAN, Siep. Cosmopolitan egalitarianism in the Enlightenment: Anquetil Duperron on India and America. Journal of the History of Ideas, Philadelphia, v. 68, n. 2, April, p. 255–278, 2007. DOI: 10.1353/jhi.2007.0016.

SVONNI, Mikael. Johan Turi: first author of the Sámi. Scandinavian Studies, London, v.83, n. 4, p. 483–490, 2011. DOI: 10.1353/scd.2011.0018. Disponível em: http://muse.jhu.edu/journals/scandinavian_studies/v083/83.4.svonni.html. Acesso em: 3 jan. 2014.

WEEN, Gro. The emergence of value in the process of the Sámi repatriation : Bååstede. In: Museums, societies and the creation of value. London: Routledge, 2021. p. 48–62. DOI: 10.4324/9781003139324-4. Acesso em: 26 jun. 2022

Downloads

Publicado

2023-12-04

Como Citar

SEQUEIROS, P. Um tambor sámi restituído:: culturas originárias europeias e colonialismo no Ártico. Revista Fontes Documentais, [S. l.], v. 5, n. Ed. Especial, p. 173–192, 2023. Disponível em: https://periodicos.ufba.br/index.php/RFD/article/view/57976. Acesso em: 3 jul. 2024.