Um tambor sámi restituído:

culturas originárias europeias e colonialismo no Ártico

Autores/as

Palabras clave:

Cultura Sámis, Parimônio - Restituição, Colonialismo - Ártico, Tambor sámi, Cultura - Extremo Norte da Europa, Memória cultural

Resumen

A restituição de um tambor sámi confiscado em 1691, em Karasjok, atual Noruega, foi feita no início de 2022. Este bem incorpora significado histórico, cultura e valores próprios, assim como marcas da colonização e das desigualdades no Sápmi. Pode falar sobre a longa colonialidade e a invisibilização racista no extremo norte da Europa e sobre as resistências históricas e processos atuais por justiça e reparação. Avança-se uma síntese bibliográfica sobre a invenção eurocêntrica das raças operada, a partir do centro da Europa, no que visou particularmente as populações sámis, as suas terras e culturas, com demarcações coloniais, patriarcais e capacitistas. Esboçam-se linhas possíveis de intervenção e reconfiguração do trabalho sobre fontes biográficas e bibliográficas que sustentem, alentem e disseminem a incorporação de conhecimento herdado e a transmitir por culturas originárias com reconhecimento e justiça.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

Biografía del autor/a

Paula Sequeiros, Universidade de Coimbra

Doutorada em Sociologia (Universidade do Porto, Portugal). Investigadora do Centro de Estudos Sociais, Universidade de Coimbra. Membro da enLeio, Rede de investigação Bibliotecas, Políticas, Leitura. E-mail: paulasequeiros@ces.uc.pt

Citas

ASPAAS, Per Pippin; GASKI, Harald. Oassi sámi noaidevuođa birra Kaspar Peucera čállosis Commentarius de praecipuis divinationum generibus (Wittenberg 1560): Teaks-takritihkalaš hámis jorgalusain ja kommentáraiguin. Nordlit, Tromsø, 2014, n. 33, p.243–258, 2014. DOI: 10.7557/13.3172. Disponível em: https://septentrio.uit.no/index.php/nordlit/article/view/3172. Acesso em: 24 jun. 2022.

BRAIDOTTI, Rosi. Signs of wonder and traces of doubt: on teratology and embodied differences. In: PRICE, Janet; SHILDRICK, Margrit (org.). Feminist theory and the body: a reader. New York: Routledge, 2017. p. 290–301.

BURNETT, Linda Andersson. Translating Swedish colonialism: the circulation of Johannes Schefferus’s Lapponia in Britain c.1674-1800. Scandinavian Studies, Salt Lake City, 2019. Disponível em: https://scholarlypublishingcollective.org/uip/ss/article/91/1-2/134/209165/Translating-Swedish-Colonialism-Johannes.

CARREIRO, Mário. A Lappiae Descriptio de Damião de Góis. Boletim de Estudos Clássicos, Coimbra, n. 61, p. 139–152, 2016. Disponível em: http://impactum-journals.uc.pt/bec/article/view/4990. Acesso em: 5 out. 2018.

CARTA MARINA. In: Wikipédia, a enciclopédia livre. Wikipedia, 2022. Disponível em: https://pt.wikipedia.org/wiki/Carta_marina. Acesso em: 28 jun. 2022.

COCQ, Coppélie. Revoicing Sámi narratives: North Sámi storytelling at the turn of the 20 th century. 2008. Doctoral thesis - Umeå University, Department of Language Studies, Umeå, 2008. Disponível em: http://umu.diva-portal.org/smash/record.jsf?searchId=1&pid=diva2:141498. Acesso em: 1 jan. 2014.

EARLE, Tom. Damião de Góis, Deploratio lapiannae gentis: text and translation. Humanitas, Coimbra, n. 58, p. 347–367, 2006. Disponível em: https://digitalis-dsp.uc.pt/jspui/handle/10316.2/28067. Acesso em: 16 jun. 2022.

FAUX, Frédéric. En Suède, les Samis remportent une victoire historique. RFI, Paris, 09 ago. 2019. Disponível em: https://www.rfi.fr/fr/europe/20200124-su%C3%A8-samis-remportent-victoire-historique. Acesso em: 28 abr. 2022.

GJERDE, Tor. Sámi drums. [s.d.]. Disponível em: https://old.no/samidrum/. Acesso em: 7 abr. 2022.

GLADITZ, Georgia Gilbert. “We were called Low-Grades”: current archival approaches to the digitization and dissemination of eugenics collections. 2022. Master’s thesis - Uppsala University, Disciplinary Domain of Humanities and Social Sciences, Faculty of Arts, Department of ALM, Uppsala, 2022. Disponível em: http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:uu:diva-478430. Acesso em: 20 jun. 2022.

GÓIS, Damião de. Legatio Magni Indorum Imperatoris Presbyteri Ioannis, ad Emmanuelem Lusitaniae Regem, anno Domini M.D.XIII. Item de Indorum fide, ceremonijs, religione &c. De illorum Patriarcha, eiusq[ue] officio. De regno, statu, potentia, maies-tate, & ordine Curiae presbyteri Ioannis per Matthaeum, illius Legatum coram Emanuele rege exposita, ac per Damianum de Gooes Lusitanu[m], hortatu Ioannis Magni Gothi Archiepiscopi Wpsaleñ in regno Sueciae, latine reddita, atq[ue] iam primum typis excusa. Item aliquot Cornelij Graphei, ad eundem Damianum Carmina. Antuérpia, 1532.

GÓIS, Damião de. Damiani a Goes equitis Lusitani aliquot opuscula. Lovanii: Ex officina Rutgeri Rescii, 1544. Disponível em: https://digitalis-dsp.uc.pt/bg5/UCBG-VT-20-8-19/UCBG-VT-20-8-19_item1/P55.html. Acesso em: 17 jul. 2016.

GÓIS, Damião de. Correspondência latina. Tradução Amadeu Torres. Coimbra: Imprensa da Universidade, 2009. Disponível em: https://archive.org/details/CorrespondenciaLatinaDeDamiioDeGoisEditadaETraduzidaPorAmadeuTorres/mode/2up. Acesso em: abr. 2022.

GUÐMARSDÓTTIR, Sigríður; REGAN, Paulette; SOLOMONS, Demaine (org.). Trading justice for peace? Reframing reconciliation in TRC processes in South Africa, Canada and Nordic countries. AOSIS: Cape Town, 2021. Disponível em: http://www.diva-portal.org/smash/get/diva2:1641146/FULLTEXT01.pdf. Acesso em: 17 jun. 2022.

HAGEN, Rune Blix. Witchcraft and ethnicity: a critical perspective on Sami shamanism in seventeenth-century Northern Norway. In: Writing Witch-Hunt Histories. Leiden: Brill, 2014. p. 141–166. Disponível em: https://brill.com/view/book/edcoll/9789004257917B9789004257917_007.xml. Acesso em: 14 mar. 2022.

HAGEN, Rune Blix. Sami Shamanism: The Arctic Dimension. Magic, Ritual, and Witchcraft, Salt Lake City, v. 1, n. 2, p. 227–233, 2008. Disponível em: http://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/magic_ritual_and_witchcraft/v001/1.2.hagen.html. Acesso em: 13 mar. 2022.

HARLIN, Eeva-Kristiina; OLLI, Anne May. Repatriation: political Will and Museum Facilities. In: TYTHACOTT, Louise; ARVANITIS, Kostas (org.). Museums and Restitution: New Practices, New Approaches. Farnham: Ashgate, 2016, p. 56-70.

HIGGINS, Charlotte. Three centuries on, a shaman’s precious rune drum returns home. The Observer, London, 2022. Disponível em: https://www.theguardian.com/science/2022/mar/13/three-centuries-on-a-shamans-precious-rune-drum-returns-home. Acesso em: 13 mar. 2022.

KOERNER, Lisbet. Linnaeus: Nature and Nation. Cambridge, MA: Harvard University Press, 1999. Disponível em: https://archive.org/details/linnaeusnaturena00koer_0/page/n7/mode/2up. Acesso em: 26 mar. 2022.

KUOKKANEN, Rauna. Reconciliation as a Threat or Structural Change? The Truth and Reconciliation Process and Settler Colonial Policy Making in Finland. Human Rights Review, Dordrecht, v. 21, n. 3, p. 293, 2020. Disponível em: https://www.semanticscholar.org/paper/Reconciliation-as-a-Threat-or-Structural-Change-The-Kuokkane/6c202e195e36b26526490242d82612151413bbe1. Acesso em: 29 abr. 2022.

KUOLJOK, Sunna. La historia sami. Kiruna: Sametinget, 1998.

KVARFORDT, Karin et al. The Sámi: an indigenous people in Sweden. Kiruna: National Sámi Information Centre, 2005.

LEHTOLA, Veli-Pekka. “The right to one’s past”. Sámi cultural heritage and historical awareness. In: LÄHTEENMÄKI, Maria; PIHLAJA, Päivi Maria (org.). The North Calotte: Perspectives on the Histories and Cultures of Northernmost Europe. Inari: University of Helsinki, Publications of the Department of History, 2005. p. 83–94.

LUNDBORG, Herman. Medizinisch-biologische Familienforschungen innerhalb eines 2232 köpfigen Bauerngeschlechtes in Schweden (Provinz Blekinge). Jena: Gustav Fischer; 1913.

LUNDBORG, Herman; LINDERS, Frans Josua. The Racial characters of the Swedish nation: Anthropologia Suecica MCMXXVI. Uppsala: Almqvist & Wiksells, 1926.

MACEY. Rethinking Biopolitics, Race and Power in the Wake of Foucault. Theory, Culture & Society, London, v. 26, n. 6, p. 186–205, 2009. DOI: 10.1177/0263276409349278. Disponível em: http://tcs.sagepub.com/content/26/6/186. Acesso em: 16 out. 2013.

MAGNUS GOTHUS, Olaus. Historia de gentibus septentrionalibus. Romae: apud Joannem Mariam de Viottis Parmensem, 1555. Disponível em: ark:/13960/t7tn2g947. Acesso em: 5 abr. 2022.

MATTSON, Greggor. Nation-State Science: Lappology and Sweden’s Ethnoracial Purity. Comparative Studies in Society and History, Cambridge, v. 56, n. 2, p. 320–350, 2014. DOI: 10.1017/S0010417514000061. Disponível em: https://www.cambridge.org/core/journals/comparative-studies-in-society-and-history/article/abs/nationstate-science-lappology-and-swedens-ethnoracial-purity 425CB241EFB9D541109B4916E789E12D. Acesso em: 26 mar. 2022.

NENONEN, Marko; TOIVO, Raisa Maria. Challenging the Paradigm of Witch-Hunt Historiography. In: NENONEN, Marko; TOIVO, Raisa Maria (org.). Writing Witch-Hunt Histories. Leiden: Brill, 2014. p. 1–16.

NORDIN, Jonas M.; OJALA, Carl-Gösta. Collecting, connecting, constructing: Early modern commodification and globalization of Sámi material culture. Journal of Material Culture, London, v. 23, n. 1, p. 58–82, 2018. DOI: 10.1177/1359183517741663. Disponível em: https://doi.org/10.1177/1359183517741663. Acesso em: 13 mar. 2022.

PALTTO, Kirsti; KUOKKANEN, Rauna (trad.). Publishing Sámi literature: from christian translations to Sámi publishing houses. Studies in American Indian Literatures, Lincoln, v. 22, n. 2, p. 42–58, 2010. DOI: 10.1353/ail.2010.0008. Disponível em: http://muse.jhu.edu/content/crossref/journals/studies_in_american_indian_literatures/v022/22.2.paltto.html. Acesso em: 13 mar. 2022.

PORSANGER, Jelena. An Essay about Indigenous Methodology. Nordlit, Tromsø, n. 15, p. 105–120, 2004. DOI: 10.7557/13.1910. Disponível em: https://septentrio.uit.no/index.php/nordlit/article/view/1910. Acesso em: 23 mar. 2022.

PORSANGER, Jelena. Self-determination and indigenous research: capacity building on our own terms. In: Towards an alternative determined development. Baguio City, Philippines: Tebtebba Foundation, 2010, p. 433-446.

RETZIUS, Gustaf; FÜRST, Carl M. Anthropologia Suecica: Beiträge zur Anthropologie der Schweden. Stockholm: Aftonbladets druckerei, 1902.

SANTOS, Boaventura de Sousa. Para além do Pensamento Abissal: das linhas globais a uma ecologia de saberes. Revista Crítica de Ciências Sociais, Coimbra, n. 78, p. 3–46, 2007. DOI: 10.4000/rccs.753. Disponível em: http://rccs.revues.org/753. Acesso em: 14 maio. 2014.

SAURA, Anssi. Race biology. Hereditas, United Kingdom, v. 157, n. 1, p. 48, 2020. DOI: 10.1186/s41065-020-00161-x. Disponível em: https://doi.org/10.1186/s41065-020-00161-x. Acesso em: 30 jun. 2022.

SEQUEIROS, Paula. The Sámi Library, North of the North: colonialism, resistance and reading in a public library. Sociologia: revista da Faculdade de Letras da Universidade do Porto, Porto, n. 34, p. 115–134, 2017. DOI: 10.21747/08723419/soc34a6. Disponível em: http://eprints.rclis.org/32178/. Acesso em: 26 mar. 2022.

SILVÉN, Eva. Constructing a Sami cultural heritage: essentialism and emancipation. Ethnologia Scandinavica, Lund, v. 44, p. 59–74, 2014. Disponível em: https://www.academia.edu/8962486/Constructing_a_Sami_Cultural_Heritage_Essentialism_and_Emancipation. Acesso em: 21 mar. 2022.

STOOR, Krister et. al. Complex Yoiks – A time traveller: Aboriginal oral traditions amongthe Sámi in Sweden. In: Arctic yearbook 2021: Defining and mapping the Arctic: Sovereignties, policies and perceptions. Akureyri: Arctic Portal, 2021. p. 563–589. Disponível em: http://urn.kb.se/resolve?urn=urn:nbn:se:umu:diva-190154. Acesso em: 30 jun. 2022.

STORFJELL, Troy. The ambivalence of the wild: figuring the Sámi in pre-colonial and colonial discourse to the eighteenth century. In: KAJSA ANDERSSON (org.). L’Image du Sápmi: vol. 2. Örebro: Örebro University, 2013. p. 540–575.

STUURMAN, Siep. Cosmopolitan egalitarianism in the Enlightenment: Anquetil Duperron on India and America. Journal of the History of Ideas, Philadelphia, v. 68, n. 2, April, p. 255–278, 2007. DOI: 10.1353/jhi.2007.0016.

SVONNI, Mikael. Johan Turi: first author of the Sámi. Scandinavian Studies, London, v.83, n. 4, p. 483–490, 2011. DOI: 10.1353/scd.2011.0018. Disponível em: http://muse.jhu.edu/journals/scandinavian_studies/v083/83.4.svonni.html. Acesso em: 3 jan. 2014.

WEEN, Gro. The emergence of value in the process of the Sámi repatriation : Bååstede. In: Museums, societies and the creation of value. London: Routledge, 2021. p. 48–62. DOI: 10.4324/9781003139324-4. Acesso em: 26 jun. 2022

Publicado

2023-12-04

Cómo citar

SEQUEIROS, P. Um tambor sámi restituído:: culturas originárias europeias e colonialismo no Ártico. Revista Fontes Documentais, [S. l.], v. 5, n. Ed. Especial, p. 173–192, 2023. Disponível em: https://periodicos.ufba.br/index.php/RFD/article/view/57976. Acesso em: 3 jul. 2024.